Recensie van De held met duizend en één gezichten, door Joseph Campbell

De held met de duizend gezichten

van Joseph Campbell In 1949 publiceerde de Amerikaanse professor Joseph Campbell zijn boek The Hero With a Thousand Faces, waarin hij beschreef wat hij de “monomythe” van de “Reis van de Held” noemde: alle mythen van de wereld zouden voortkomen uit één enkel archetype, dat Campbell beweert te kunnen reconstrueren.

De reis van de held

Joseph Campbell beschrijft de reis van de Held als een reeks stadia die hij groepeert in drie hoofdreeksen:

I. Het vertrek

1. De roep van het avontuur

• De held ervaart een gemis of krijgt een opdracht te volbrengen

2. Weigering van de roep

• De held aarzelt om de oproep te beantwoorden, bijvoorbeeld omdat hij een comfortabele situatie moet opgeven

3. Bovennatuurlijke hulp

• De held ontmoet onverwacht een of meer mentoren

4. Over de eerste drempel

• De held overwint zijn aarzeling en gaat op weg

5. De buik van de walvis

• De problemen waarmee de held wordt geconfronteerd, dreigen hem te overweldigen – voor het eerst realiseert hij zich de volle omvang van de taak

II. Inwijding

1. De weg der proeven

• Opduiken van problemen die kunnen worden geïnterpreteerd als beproevingen (die gevechten kunnen zijn tegen de eigen interne weerstand en illusies)

2. De ontmoeting met de godin

• De held ontdekt de macht van het andere geslacht

3. De vrouw als verleidster

• Het alternatief voor het pad van de held kan ook een zeer aangenaam moment blijken te zijn aan de zijde van een vrouw

4. Verzoening met de vader

• De held wordt geconfronteerd met de wetenschap dat hij deel uitmaakt van een genealogische keten. Hij draagt de erfenis van zijn voorouders, of zijn tegenstander is in feite zichzelf

5. Apotheose

• Tijdens de tocht van de held wordt hem duidelijk dat hij goddelijke mogelijkheden heeft (in sprookjes komt hij erachter dat hij koninklijk bloed heeft)

6. Het laatste geschenk

• De held ontvangt of steelt een elixer of schat die de dagelijkse wereld van waaruit de held is vertrokken kan redden. Deze schat kan ook bestaan uit een innerlijke ervaring gesymboliseerd door een uiterlijk voorwerp

III. De terugkeer

1. Weigering van terugkeer

• De held keert met tegenzin terug naar de wereld van alledag

2. De magische ontsnapping

• De held wordt gedreven om terug te keren door interne motieven of externe dwang

3. Externe hulp

• Een daad of gedachte van de held onderweg wordt nu zijn redding op de weg naar huis. Vaak is het een daad van empathie tegenover een zogenaamd “minderwaardig wezen” die wordt beloond.

4. Overschrijding van de terugkeerdrempel

• De held stapt over de drempel van de alledaagse wereld waaruit hij kwam. Hij stuit op ongeloof of onbegrip en moet in het dagelijks leven integreren wat hij tijdens zijn reis heeft gevonden of bereikt. (In sprookjes: goud dat plotseling in as verandert)

5. Heer van twee werelden

• De held combineert het dagelijks leven met zijn nieuwe kennis en verzoent zijn innerlijk met uiterlijke eisen

6. Vrij om te leven

• Het elixer van de held veranderde de “normale wereld”; door zijn ervaringen met hem te delen, leidden de helden de normale wereld naar een nieuwe vrijheid van leven

Succes van De held met de duizend gezichten

De held met de duizend gezichten is een groot succes geweest, niet alleen bij het grote publiek (het werk is in tientallen talen gepubliceerd), maar ook bij bepaalde scenarioschrijvers, die het hebben gebruikt om werken te schrijven die zeer beroemd zijn geworden:

• George Lucas liet zich erdoor inspireren voor Star Wars
• Stanley Kubrick las het boek van Campbell voor aan Arthur Clarke en zij gebruikten het om 2001, A Space Odysseyte schrijven
• De films Mad Max, Pretty Woman of The silence of the lambs, zouden er ook door geïnspireerd zijn
• Hollywood scenarioschrijver Christopher Vogler baseerde zich op Campbell om zijn Screenwriters Guide te schrijven, die de schrijvers van de Disney films Aladdin, The Lion King, en Beauty and the Beastinspireerde

Discussie

Een wetenschappelijk dubieuze these

De thesis van Joseph Campbell in De held met de duizend gezichten lijkt op het eerste gezicht aantrekkelijk – vooral wanneer men niets over het onderwerp weet.

De these van de “monomythe”, van de enkele mythe, geeft inderdaad de comfortabele indruk dat men eindelijk de verscheidenheid van culturen, zowel religieuze als narratieve, zou kunnen herleiden tot één enkel en uniek verhaal – en omgekeerd, dat elke narratieve cultuur. die uit dit model zou voortvloeien, zijn deel van universaliteit zou bevatten. Zo zou de wereld verenigd en begrijpelijk zijn.

Feit blijft dat Campbell geen greintje bewijs levert, en dat zijn werk, hoewel het scenarioschrijvers en succesvolle werken heeft beïnvloed, niet veel weerklank heeft gevonden in wetenschappelijke kringen.

Joseph Campbell stelt zich tevreden met het simpelweg samenvoegen van ongelijksoortige elementen, in de veronderstelling dat zij verwant zijn – hij mengt daarom Griekse mythen, het Joodse verhaal van Jezus, het Indiase verhaal van Boeddha, en tientallen andere bronnen, waarbij hij zeer weinig aandacht besteedt aan verschillen in culturele, religieuze of historische context. Hij bevestigt dat er een monomythe is, dus één enkele bron, terwijl de antropologie en de prehistorie de pluraliteit van ontwikkelingscentra van de mensheid gedurende miljoenen jaren hebben aangetoond.

Wat artistiek te doen met de De Held Met De Duizend Gezichten

? Zoals we gezien hebben, is de The Hero With a Thousand Faces al met succes gebruikt in een aantal beroemde werken, die erg van elkaar lijken te verschillen. Dus is het misschien een goed idee om het te blijven ontginnen…

En toch kunnen we ook oordelen dat het recept al overgeëxploiteerd is, en dat de herhaling van dezelfde snaren het publiek uiteindelijk gaat vervelen.

Bovendien, als het volstaat Campbell of andere auteurs die deze weg hebben gevolgd (Vogler, Snyder…) te volgen, vraagt men zich af wat het nut is van creativiteit: er zou dus maar één verhaal te vertellen zijn, altijd hetzelfde? De auteurs zouden uiteindelijk alleen maar varianten maken van hetzelfde obligate narratieve kader?

Kennelijk niet. Verhalende kunst is veel rijker dan dat. We merken op dat de werken die Campbell’s werk inspireerden, en die Campbell inspireerde, gemeen hebben dat ze episch en heroïsch zijn. Bijgevolg blijkt dit model niet toepasbaar zodra men dit terrein verlaat, en men bijvoorbeeld een hyperrealistisch verhaal wil ontwikkelen, of een komedie.

Een ander veelgehoord punt van kritiek betreft de vreselijk seksistische kant van de zogenaamde monomythe: er wordt verteld hoe de held, altijd een man, op avontuur gaat, en elk vrouwelijk gezichtspunt wordt genegeerd. De toepassing van Campbells zogenaamd universele model, geïnspireerd door patriarchale agrarische samenlevingen, zou dus neerkomen op het ontkennen van elke deelname aan de vrouwelijke helft van de mensheid… Niet erg sexy voor alle auteurs na de feministische revoluties…

Bovenal laat Campbell’s these zien dat hij slechts een commentator is op het schrijven van verhalen en geen auteur of scenarist, want zijn visie op de structuur van het verhaal is in de praktijk gewoon onjuist. Hij doet namelijk alsof elk verhaal slechts één plot kan vertellen, wat telkens een variant van de “monomythe” zou zijn. Maar zodra we deze theorie toepassen op verschillende beroemde werken, beseffen we dat ze helemaal niet overeenstemt.

Zo vertelt de film The Godfather, een van de populairste films in de geschiedenis van de cinema, niet 1 maar 27 plots: in het uiterste geval zou men het traject van het personage van Michael Corleone als de hoofdplot kunnen beschouwen en hem laten overeenstemmen met bepaalde elementen van de standaardstructuur van Joseph Campbell; maar in tientallen andere gevallen werkt het gewoon niet.

Evenzo is het in de film Pulp Fiction, die 10 plots heeft, niet eens duidelijk wie de hoofdpersoon zou zijn, omdat de film is gebaseerd op een verdeling van de actie in afzonderlijke plots die op bepaalde dramatische punten samenkomen.

Evenzo is het onmogelijk om de zogenaamde monomythe terug te vinden in veel songteksten, in de scripts van videoclips, of in het verhalende kader van komediesketches.

Kortom, de narratieve werkelijkheid weigert te buigen voor het dogma van Campbell, dat op het eerste gezicht verleidelijk is, maar al snel zijn grenzen laat zien zodra men het concreet probeert toe te passen.

Tenslotte is Campbells grote fout dat hij in de tegenovergestelde richting van de moderne narratologie is gegaan:

• George Polti probeerde het geheel van dramatische situaties terug te brengen tot 36 verhaal archetypen,
• Vladimir Propp dacht dat hij uit een corpus van Russische verhalen 31 narratieve functies en 7 karakterfuncties kon halen,
• Julien Algirdas Greimas wilde een universeel vertelschema formaliseren in 5 tijden en 6 actoren (personages), onafhankelijk van genres, media, thema’s
• Joseph Campbell (en Christopher Vogler na hem) herleidde abusievelijk alles tot één enkel verhaal, en nog meer door het samen te voegen met zogenaamd verplichte thema’s (de verleidster, de vader, de godin), thema’s die in miljoenen verhalen niet terug te vinden zijn…

Wie was Joseph Campbell?

Biografie

Joseph Campbell, geboren in 1904 in New York City in een Ierse katholieke familie, overleed in 1987. Hij was schrijver en docent literatuur, vergelijkende mythologie en geschiedenis van religies aan het Sarah Lawrence College.

Hij was geïnteresseerd in de mythologieën, verhalen en legenden van de oude, middeleeuwse en moderne cultuur, in Griekenland, Rome, Frankrijk, Duitsland, India, Japan, en in de religies van de wereld: polytheïsme, christendom, boeddhisme…

Als vraatzuchtig en gepassioneerd lezer leent Campbell veel van schrijvers (Thomas Mann, Sinclair Lewis, James Joyce), filosofen (Arthur Schopenhauer, Friedrich Nietzsche), psychologen (Sigmund Freud, Carl Jung, Abraham Maslow, Stanislav Grof) en antropologen / etnologen (Leo Frobenius, Adolf Ellegard Jensen, Mircea Eliade).

Deze invloeden verklaren grotendeels zijn theorie volgens welke er slechts één groot archetype van vertelling zou bestaan: zij berust inderdaad op het idee, met name gevoed door Jung, dat er een “universele menselijke ziel” zou bestaan, die waarschijnlijk uit God zou voortkomen. Het is duidelijk dat deze these, mystiek en onbewijsbaar, geheel buiten de wetenschap staat en verankerd is in een eenvoudig geloof, waarbij men zich onthoudt van elke experimentele verificatieprocedure.

In werkelijkheid was Joseph Campbell, verre van een wetenschapper die deskundig was op het gebied van de folklore, een gecultiveerde amateur, meer een generalist dan een specialist, die op een benaderende en subjectieve manier, zonder enige echte methode, folkloristisch materiaal verzamelde ter ondersteuning van een willekeurig geponeerde these, een these die niettemin simplistisch was, maar die het niet-deskundige publiek wist te verleiden.

Verloren voor de wetenschap, in de academische wereld ontkracht door academisch onderzoek in de geesteswetenschappen, kan Campbell’s werk in het beste geval dienen als inspiratiebron voor stereotiepe heldenverhalen die passen bij zijn vooronderstellingen, maar het zal ongeschikt blijken voor het analyseren of creëren van allerlei andere verhalen.

Bibliografie

Joseph Campbell is de auteur van o.a. de volgende boeken:

• A Skeleton Key to Finnegans Wake
• De maskers van God: Creatieve Mythologie
• Historische Atlas van de Wereldmythologie
• De kracht van de mythe